«Συνεχίζω να διαβάζω ότι σχεδόν σε κάθε ρατσιστική επίθεση που έγινε μπροστά σε κόσμο, δεν αντέδρασε κανείς και καμία. Θεωρώ ότι το πραγματικό πρόβλημα είναι ακριβώς αυτό, το ότι κλαιγόμαστε αντί να αντιδράμε, το ότι κοιτάμε τη δουλειά μας όταν άλλοι άνθρωποι μας χρειάζονται. Και μην αντιδρώντας στην πράξη, τους αφήνουμε χώρο»,
Ζάκ Κωστόπουλος, Facebook (2015).
Το ιατροδικαστικό πόρισμα για τα αίτια θανάτου του Ζακ Κωστόπουλου επανέφερε ακόμα πιο έντονα τη συζήτηση στη δημόσια σφαίρα σχετικά με την ποιότητα της δημοσιογραφίας στην Ελλάδα, αλλά παράλληλα και τον καταλυτικό ρόλο που διαδραματίζουν τα ΜΜΕ στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Στην αρχή το συμβάν παρουσιάστηκε ως ένα ακόμα δυσάρεστο αλλά όχι και σπάνιο περιστατικό μέσα σ’ ένα περιβάλλον ανομίας, όπως αυτό της πλατείας Ομόνοιας και των πέριξ αυτής δρόμων. Πιο συγκεκριμένα, σύσσωμα σχεδόν τα ΜΜΕ, παρουσίασαν ένα βίντεο ενός ταλαιπωρημένου νέου που μοιάζει να παραπατάει εντός ενός κοσμηματοπωλείου, ενώ δύο άλλοι άνδρες επιχειρούν με βάναυσο τρόπο να αποτρέψουν την διαφυγή του από το χώρο. Πολύ γρήγορα οι δημοσιογράφοι εμπιστευόμενοι τη διαίσθηση τους, καθώς -όπως μαθεύτηκε αργότερα- και κάποιες «διαρροές» της Ασφάλειας, πλαισίωσαν το συγκεκριμένο βίντεο με ένα ειδησεογραφικό αφήγημα (news framing), που συμπεριλάμβανε και το προφίλ του κεντρικού προσώπου: Τοξικομανής ομοφυλόφιλος βρέθηκε εντός ενός κοσμηματοπωλείου στην Ομόνοια με σκοπό να ληστέψει, με τον ιδιοκτήτη του καταστήματος και έναν άλλον άνδρα σε μια προσπάθεια προστασίας της περιουσίας τους ή και αυτοάμυνας να τραυματίζουν θανάσιμα τον δράστη.
Σταδιακά ήρθαν στην επιφάνεια στοιχεία, τα οποία αναγκαστικά ανασκεύαζαν το αρχικό αφήγημα: σύμφωνα με το ιατροδικαστικό πόρισμα, ο Ζακ δεν ήταν υπό την επήρεια κάποιας ναρκωτικής ουσίας. Στη συνέχεια είδαν το φώς της δημοσιότητας κι άλλα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία δεν στοιχειοθετείται κατά κανένα τρόπο ότι ο Ζακ βρέθηκε στο κοσμηματοπωλείο με σκοπό να ληστέψει, καθώς δεν βρέθηκε κάποιο αποτύπωμα του στη ταμειακή μηχανή ή σε κάποιο αντικείμενο αξίας. Τέλος, ένα άλλο βίντεο λίγα λεπτά πριν το συμβάν, το οποίο εμφανίστηκε στο διαδίκτυο δείχνει τον Ζακ μάλλον φοβισμένο -αλλά σίγουρα όχι σε κατάσταση αμόκ και κατά κανένα τρόπο έχοντας απειλητική διάθεση. Η αίσθηση που προκαλείται από τη θέαση του συγκεκριμένου βίντεο, ευθυγραμμίζεται και με την ανακοίνωση της αστυνομίας σύμφωνα με την οποία το μαχαίρι που βρέθηκε και με βάση το οποίο φέρεται να στοιχειοθετούνταν η απειλητική διάθεση του Ζακ (και άρα και το δικαίωμα στην αυτοάμυνα) δεν έφερε αποτυπώματα του φερόμενου ως δράστη. Τι παραμένει από την αρχική αφήγηση, όπως αυτή παρουσιάστηκε από τα περισσότερα ΜΜΕ; Ο σεξουαλικός προσανατολισμός και ο θανάσιμος τραυματισμός του Ζακ από τους δύο άντρες! Πιο συγκεκριμένα: Τοξικομανής ομοφυλόφιλος βρέθηκε εντός ενός κοσμηματοπωλείου στην Ομόνοια με σκοπό να ληστέψει, με τον ιδιοκτήτη του καταστήματος και έναν άλλον άνδρα σε μια προσπάθεια προστασίας της περιουσίας τους ή και αυτοάμυνας να τραυματίζουν θανάσιμα τον δράστη. Συνειδητά ή ασυνείδητα τα περισσότερα ΜΜΕ -και η ελληνική αστυνομία μέσω διαρροών- δημιούργησαν ένα προφίλ ετερότητας με παραβατική και άρα κολάσιμη συμπεριφορά. Κατασκεύασαν το τέλειο ναρκωτικό κοκτέιλ ετερότητας και παραβατικότητας, υπό την επήρεια του οποίου πλειοψηφικά στρώματα της κοινωνίας που δικαίως ή αδίκως είναι φοβισμένα ή οργισμένα από την παρεχόμενη ασφάλεια οδηγήθηκαν σε κοινωνικό κανιβαλισμό, σε ανθρωποφαγία. Είναι ενδεικτική η συμβολή της ειδησεογραφικής πλαισίωσης του περιστατικού στην εξασθένηση ακόμα και του συναισθήματος της συμπόνιας, το οποίο σύμφωνα με μέτρηση της Prorata μπροστά στη θέαση του βάναυσου ξυλοδαρμού που οδήγησε στον θάνατο του Ζακ, ένιωσαν μονάχα 1 στους 2 συμπολίτες μας.
Όμως τα ΜΜΕ δεν είναι οι μόνοι ανθρωποφάγοι. Το βίντεο της σύλληψης του Ζακ Κωστόπουλου επαναφέρει για πολλοστή φορά το ζήτημα της εκπαίδευσης των αστυνομικών στη χώρα μας: Ομάδα τουλάχιστον 6 αστυνομικών κλωτσάει και πατάει στο κεφάλι τον λιπόθυμο και σαφώς ακίνδυνο «δράστη», επιχειρώντας να του περάσει χειροπέδες. Μια αντιμετώπιση που σε ύφος και ουσία ενισχύει την εικόνα του κοινωνικού κανιβαλισμού γύρω από τον άδικο χαμό του Ζακ, ιδίως όταν αυτή δικαιολογείται με απόψεις που εκφράστηκαν όπως αυτή του προέδρου της Ένωσης Αστυνομικών Υπαλλήλων ότι δηλαδή οι «συλλήψεις δεν γίνονται με τριαντάφυλλα» και πως «αυτή είναι η πρακτική και σε όποιον αρέσει». Απόψεις δηλαδή που είναι πλήρως αντίθετες προς το κώδικα δεοντολογίας ελλήνων αστυνομικών (Π.Δ. 254/2004) που ρητά αναφέρει πως ο αστυνομικός «κατά τη σύλληψη ενεργεί με σύνεση, τηρεί άψογη συμπεριφορά και αποφεύγει κάθε πράξη που μπορεί να βλάψει την τιμή και την υπόληψη του συλληφθέντος και γενικά να προσβάλει την αξιοπρέπειά του. Χρησιμοποιεί την απολύτως αναγκαία βία και δεσμεύει τον συλληφθέντα μόνον όταν αντιδρά βίαια ή είναι ύποπτος φυγής».
Είναι όμως τελικά τα ΜΜΕ και η Αστυνομία που διαμορφώνουν το πλαίσιο εντός του οποίου η ανθρώπινη ζωή έχει αξία; Όχι. Το έλλειμμα κοινωνικής ανεκτικότητας στο διαφορετικό είναι κοινωνικό, όχι μόνο θεσμικό. Τεκμηρίωση αυτής της θέσης αποτελεί η εκ των υστέρων αποκάλυψη πως υπήρχαν πολλοί παριστάμενοι κατά τη διάρκεια του περιστατικού, οι οποίοι δεν αντέδρασαν, εξέλιξη που ευθυγραμμίζεται και με αρκετές έρευνες που ανιχνεύουν τα επίπεδα κοινωνικής ανεκτικότητας έναντι του «άλλου» στη χώρα μας (Pew, European Values Study). Παρά ταύτα και ενώ η κοινωνική σφαίρα σαφώς τροφοδοτεί τη θεσμική, διαχρονικά η δεύτερη μπορεί να λειτουργήσει και σχετικά πιο αυτόνομα αν αυτό κριθεί απαραίτητο. Και είναι η εμβάθυνση της δημοκρατίας μέσω ενός θεσμικού πλαισίου που κατοχυρώνει όχι μονάχα την προστασία της διαφορετικότητας και την ανοχή προς αυτήν αλλά και -κυρίως- την αποδοχή της ως κανονικότητα. Γιατί η αποδοχή της διαφορετικότητας ως κανονικότητα είναι αυτή που θα μας κάνει πραγματικούς Ευρωπαίους. Όχι Ευρωπαίους στα λόγια, όχι Ευρωπαίους αλά καρτ.
